Barn på sjukehus

For 65 år sidan, då eg var seks og eit halvt år, fekk eg ein hoftesjukdom kalla Calvé-Legg-Perthes, og vart innlagt på eit spesialsjukehus i Oslo. Der låg eg i 18 månader. Sidan eg kom frå Sunnmøre, og sidan foreldra mine var bønder med tre andre born, hadde dei ikkje mulegheit til å besøke meg meir enn kvar sin gong.    

På sjukehuset var eg ikkje ute av senga på eit og eit halvt år. Alt skjedde der, også tannlegebesøk, vask og måltid. Alle på sjukehuset var vennlege og snille: dei las for oss borna, vi fekk utdelt godteri på faste dagar, vi song og hadde ulike aktivitetar i senga, men ingen av pleiarane ga oss godnattklem eller strauk på oss. Vi var åtte born på rommet, og sidan eg var ein av dei eldste, fekk eg ikkje hjelp til vask eller tannpuss. Det klarte eg sjølv, men eg syntest det såg koseleg ut når dei andre borna vart vaska i ansiktet av pleiarane – det var som å få eit kjærteikn.            

Den første tida lengta eg heim. Eg hadde ein dialekt som pleiarane lo litt av, og eg hadde mange spørsmål, men ingen å spørje. Etter kvart slutta eg å sakne familien min, og eg lurte ikkje lenger på så mykje. Fødselsdag, påske, 17. mai, sommar, jul og nyttår passerte. Kvar dag var lik, bortsett frå at i jula og på 17. mai fekk vi på oss prikka skjorter, og vi jentene fekk sløyfer i håret.

På julekvelden fekk eg mange gåver frå kjende og ukjende frå heimplassen min. Eg fekk den finaste dokka med mange klede som sanitetskvinnene hadde sydd og strikka. Det var spennande, men eg hugsar også at eg var den einaste i rommet som ikkje fekk klem av ein staseleg julenisse som kom på besøk. Sidan ingen var der hos meg, var det ingen som kunne betale for nisseklemmen og bildet som fotografen tok. Eg hugsar at det var trist, men eg forstod at det måtte vere slik.

Så kom nyttårsaftan 1956. Alle rutinar var som vanleg: Vi song godnatt-songen, og lyset vart slått av klokka halv sju. Om kveldane låg eg alltid ei stund i mørket før eg fekk sove, medan dei små rundt meg sovna fort. Denne kvelden kom ein pleiar inn på rommet og henta noko, og ho såg at eg var våken. «Det er nyttårsaften, du kan få høre kongens tale,» sa ho og slo på radioen oppe på veggen før ho gjekk ut. Det var mørkt i rommet, men den grøne auga på radioen lyste litt opp. Eg sat spent, eg hadde aldri høyrt ein konge tale før. Så høyrdest ei stemme der oppe. Eg forstod ikkje kva kongen sa, men det var likevel svært høgtideleg. Eg sat andektig i senga og stira på den grøne auga – for det var meg kongen talte til. Eg hadde ikkje gråte sidan mora mi reiste frå meg etter innlegginga over eit år tidlegare, men no rann tårene, for det var så godt å høyre på stemma der oppe. Kongen var no viktigare enn nissen som ikkje ga meg klem – for kongen var der saman med meg i mørket på rom 309 – min konge og min venn.

Eg kom heim til Ørsta i 1957, og ein dag i september leika eg saman med nokre jenter på kjøkkenet hos nabofamilien. Radioen stod på kjøleskapet, og plutseleg høyrde vi at Kong Haakon den 7., Noregs konge, var død. Eg stira på den grøne auga der oppe, før eg sprang ut på trappa. Eg måtte vere åleine. Der ute stod eg og gråt. Eg kjende meg så forlatt og opplevde den djupaste sorga i mitt åtteårige liv; Kongen min – og vennen min – var borte.

I 2020, 65 år etterpå, ser Reidun Aambø tilbake på sjukehusopphaldet:

Når eg i dag tenker tilbake på 18 månader på sjukehus som seks–sju-åring, er det ein del følelsar som kjem til overflata, men først og fremst er eg takknemleg for at eg blei frisk.Det var ikkje andre mulegheiter for behandling i 1950-åra, eg måtte til Oslo. At eg var åleine og 60 mil heimanfrå, blei ikkje problematisert, det måtte vere slik. Barnepsykologien var ikkje så opptatt av sjukehusopphald.

Calvé-Legg-Perthes

Metoden var å ikkje bruke beinet. Eg var ikkje ute av senga på eit og eit halvt år, og det galdt alle barna på rommet. I ein heim trur eg det ville vere vanskeleg å gjennomføre. Etter opphaldet gjekk eg på krykker i tre månader. Skoen på den friske foten blei bygd opp slik at det sjuke beinet kunne henge ned utan å bli belasta.

Seinskadar?

Foreldra mine har sagt at eg fortalte lite frå sjukehusopphaldet då eg kom heim. Det var først i vaksen alder at eg kunne sette ord på situasjonen. Dei fekk aldri vite om dei negative sidene. Eg meiner at dei gjorde det rette då dei plasserte meg på eit spesialsjukehus, og eg trur at dei hadde det verre enn eg då eg feira jul og fødselsdag langt borte.

Eg kan ikkje seie at eg føler meg traumatisert av opphaldet. Eg klarte meg bra, men i vaksen alder har eg tenkt at eg var på veg til å bli følelsesmessig avstumpa. I seks–åtte-årsalderen har barn vanlegvis mange spørsmål. Det hadde også eg i den første tida på sjukehuset, men eg hadde ingen å spørje, og så lurte eg ikkje lenger på så mykje. Seinare i livet har eg av og til tenkt at mangel på svar under det lange sjukehusopphaldet kan vere grunnen til at eg er veldig lite nysgjerrig. Eg slår meg godt til ro med ikkje å vite.

Etter ei tid sakna eg ikkje familien min, og eg lengta ikkje heim. Den gongen mor kom på besøk, sa eg til henne at ho ikkje måtte gråte når ho skulle reise heim. Eg var då sju år. Ho gråt, men eg gråt ikkje då ho reiste.

Med eit så langt sjukehusopphald i så ung alder, gjekk eg glipp av ein del sosial trening, også i lag med mi næraste familie. Då eg kom heim, spurte eg foreldra mine om lov til å gå inn i eit anna rom eller ut i hagen. Eg spurte ikkje foreldra mine om mat eller drikke sjølv om eg var svolten eller tørst. Eg hugsar at eg ofte lurte på kva eg skulle svare når nokon stilte meg eit spørsmål.

Eg har funne brev som avdelingssjukesøstera sende til foreldra mine; «Reidun er eksemplarisk lydig.» Eg måtte ikkje bindast fast i senga slik som nokre av dei andre, for eg gjorde som dei vaksne ga beskjed om. Foreldra mine var glade for å høyre at eg var tillitsfull og lydig. Eg tenker i dag at dersom dei hadde lagt meg på eit mørkt rom åleine, hadde eg godtatt det. Dei vaksne visste best.

Ingen var slemme, berre distanserte

Situasjonen var ikkje utrygg, ingen var slemme, berre distanserte. Eg følte ikkje tilknyting til nokon av pleiarane, eg trur ikkje vi visste namna deira. Ein gong hadde vi ein vikar i eit par dagar, og denne kvinna fortalte at ho hadde ein kjærast som heitte Olav. Det var noko personleg, og eg hugsar enno namnet no 65 år etterpå. Eg håpa lenge på at ho skulle kome tilbake, men det gjorde ho ikkje.

Eit og eit halvt år utan særleg fysisk berøring var det største bevisste saknet, og den største forskjellen frå det eg var van med. Eg kom frå ein 'fysisk heim', der vi borna for eksempel aldri gjekk og la oss utan å gje foreldra våre ein klem, også i vaksen alder.

Sjukehus-tannlegen bora i tennene mine, og det var forferdeleg vondt (utan vassavkjøling den gongen). Men etterpå tulla han med meg; han kneip meg i kinnet og 'vridde' på nasen min då han sa at han skulle kome tilbake om så og så lenge. Eg grudde meg til det, særleg til boringa, men likevel gleda eg meg meir, for han kom til å tulle med meg.

Unødvendig?

Eg kan ikkje hugse at eg nokon gong var forkjøla eller sjuk under opphaldet. Noko som eg i dag ser på som heilt unødvendig, var at vi kvar morgon og kveld måtte ta temperaturen (i rumpa), og det gjorde vi sjølve. Ei jente knuste termometeret og blei køyrd ut av rommet i full fart mens kvikksølvkuler trilla rundt på golvet.

Trøst i fantasien

Under det lange opphaldet fann eg ein slags følelsesmessig overlevingsstrategi i form av fantasering: Rommet hadde ein lang vegg med vindu, og om kvelden vart gardinene dratt for.

Inne i rommet var det mørkt, men ute skein ei gatelykt. Eg syntest så tydeleg at dei mørklagte gardinkappene under taket hadde form av ein kanin og ein hund på den eine sida av døra og ein bjørn og ein rev på den andre sida. I mørket laga eg små forteljingar om kaninen og hunden som måtte kome seg forbi bjørnen og reven for å finne mat. Dei var redde, for det var farleg. Hunden og kaninen hadde omsorg for kvarandre, og dei låg tett saman når det var kaldt om natta. Kvar kveld laga eg nye historier om dyra.

Barn på sjukehus i dag

Eg har inntrykk av at barn har det godt på sjukehus i våre dagar. Det er viktig å få besøk slik at barnet føler at ein ikkje er glømt. Og den viktigaste medisinen: Barn må få minst ein klem per dag!